Kryteria doboru pracowników do zwolnienia z pracy

Czy posiadanie stopnia awansu zawodowego: nauczyciel mianowany, oznacza w świetle przepisów, że nauczyciel ten ma gorszy status w szkole i powinien jako pierwszy otrzymać wypowiedzenie stosunku pracy, bo nie jest nauczycielem dyplomowanym w odróżnieniu od innych nauczycieli tego samego przedmiotu?

Odpowiedź:

Stopień posiadanego stopnia awansu zawodowego może być jednym z ustalonych przez pracodawcę kryterium doboru nauczycieli do wypowiedzenia stosunku pracy. Nie oznacza to jednak, że taki nauczyciel na pewno pierwszy zostanie wytypowany do zwolnienia. Pracodawca ma bowiem obowiązek kierować się obiektywnymi i rzeczywistymi przesłankami przy wyborze osoby do zwolnienia. W sytuacji zaś, gdy rozwiązuje stosunek pracy z jedną z kilku osób zajmujących takie samo lub podobne stanowisko, jego wybór powinien być dokładnie przemyślany, a decyzja uzasadniona. W tym celu pomocne będzie opracowanie kryteriów doboru do zwolnienia i przypisanie im określonej rangi.

Uzasadnienie:

W przepisach brak katalogu kryteriów doboru do zwolnienia

Przepisy zarówno ustawy Karta Nauczyciela jak i Kodeksu pracy, który w stosunku do nauczycieli stosowany jest w zakresie nieuregulowanym Kartą, nie zawierają katalogu kryteriów, jakimi powinien kierować się pracodawca przy wyborze pracownika, z którym zostanie rozwiązany stosunek pracy. Nie mniej jednak pomocne w tym zakresie wskazówki można znaleźć w bogatym orzecznictwie sądowym, gdyż sprawy z zakresu stosunku pracy bardzo często trafiają na wokandę sądów pracy, a nierzadko mają swój finał dopiero w Sądzie Najwyższym.

Brak wymogu opracowania kryteriów, a jednak warto to zrobić

Trzeba także podkreślić, że przepisy nie zawierają także wymogu opracowania kryteriów doboru pracowników do zwolnienia, ale także w tej kwestii praktyka sądowa pokazuje, że warto je opracować.  Są one przydatne szczególnie, gdy pracodawca rozwiązuje stosunek pracy z jednym z kilku pracowników zajmujących takie samo lub podobne stanowisko. Wówczas, poza wskazaniem ogólnej przyczyny wypowiedzenia, warto by pracodawca doprecyzował, dlaczego z danej grupy osób podlegających redukcji etatów (np. z grupy nauczycieli języka polskiego) wybrał tę konkretnie osobę. Co ważne, te kryteria powinny być podane pracownikowi do wiadomości najpóźniej w chwili wręczania mu wypowiedzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego: z 16 czerwca 2008 r., I PK 86/08, LEX nr 497682; z dnia 1 czerwca 2012 r., II PK 258/11, LEX nr 122589; z 25 stycznia 2013 r., I PK 172/13, OSNP 2014 Nr 4, poz. 52; z 18 września 2013 r., II PK 5/13, LEX nr 1376065; z 1 marca 2016 r., I PK 125/15, LEX nr 2044465).

Kryteria doboru: obiektywne i sprawiedliwe

Przede wszystkim pracodawca ma obowiązek stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników i wyników ich pracy również przy doborze osób zakwalifikowanych do zwolnienia. Obowiązek ten wynika m.in. z przepisów art. 94 pkt 9, art. 11³ i art. 18^3a ustawy – z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, dalej: kp, w zw. z art. 91c ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, dalej: KN (wyrok Sądu Najwyższego z 13 września 2016 r. I PK 30/16). W związku z tym najważniejszymi kryteriami doboru do zwolnienia powinny być: przydatność pracownika do pracy, jego kwalifikacje i umiejętności zawodowe, doświadczenie zawodowe, staż i przebieg dotychczasowej pracy, dyspozycyjność wobec pracodawcy.

Stopień awansu zawodowego jako jedno z kryterium, ale nie przyczyna do zwolnienia

W przypadku nauczycieli warto wziąć pod uwagę kryteria takie jak:

• kwalifikacje zawodowe – przy czym trzeba wziąć pod uwagę wszystkie posiadane przez nauczyciela kwalifikacje nauczycielskie, a nie tylko kwalifikacje odnoszące się do przedmiotu, którego nauczał;
• staż zatrudnienia,
• doświadczenie zawodowe,
• zakres wykształcenia przydatnego w pracy nauczyciela,
• stopień awansu zawodowego,
• uprawnienia do nauczania jednego lub kilku przedmiotów,
• osiągnięcia dydaktyczne

(wyrok Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2015 r., III PK 56/14).

Natomiast kryteria odnoszące się do osobistej sytuacji pracownika, jak z jednaj strony stan i obowiązek utrzymania rodziny, zwłaszcza samotne wychowywanie dzieci czy niepełnosprawność, z drugiej zaś strony – posiadanie innych źródeł dochodów czy łatwość w znalezieniu nowego zatrudnienia, powinny być brane pod uwagę jedynie pomocniczo.

Co istotne, pracodawca może nadać poszczególnym kryteriom różną rangę (por. wyrok Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2012 r., II PK 258/11, LEX nr 1228589). W pierwszej kolejności zarządzający szkołą muszą dostosować stan zatrudnienia do aktualnych zadań szkoły (wyrok Sądu Najwyższego z 4 lipca 2013 r., II PK 215/12).

Zapamiętaj!

Powyższe oznacza, że o ile stopień posiadanego przez nauczyciela awansu zawodowego może być jednym z kryteriów doboru nauczyciela do zwolnienia, to jednak nie może to stanowić przyczyny wypowiedzenia.

Więcej porad prawnych dotyczących prawa oświatowego znajdziesz w portalu Wychowawca z klasą w dziale www.wychowawcazklasa.pl/prawo-oswiatowe-10.

Podstawa prawna:

• art. 94 pkt 9, art. 11³ i art. 18^3a ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1040 ze zm.)
• art. 91c ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r., poz. 967 ze zm.).

Agnieszka Rumik-Smolarz